Παιδική παντοδυναμία ή ανασφάλεια; Τι κρύβεται πίσω από τη συμπεριφορά των παιδιών στο σχολείο.
Παγκόσμια ημέρα εκπαιδευτικών, 5 Οκτωβρίου 2025 κι αν κοιτάζαμε από την κλειδαρότρυπα στη δική μου τάξη, θα με βλέπατε να προσπαθώ μαζί με νέους και νέες που, αρκετές φορές, θα προτιμούσαν να βρίσκονται οπουδήποτε αλλού..
Την περασμένη εβδομάδα, έβαλα ένα τμήμα οκτώ παιδιών σε μια αίθουσα για είκοσι πέντε. Όλα κάθισαν σκόρπια, στα πίσω και στα πλαϊνά θρανία.
Κάνω συχνά τα μαθήματά μου σε τάξεις με ηχώ, όπου κάθε ψίθυρος (το λέω κομψά) σκεπάζει τη φωνή μου, κι εγώ αναγκάζομαι να φωνάζω απλώς για να ακουστώ.
Και σκέφτομαι: δεν είναι εύκολο να «κάνεις χωριό» με εφήβους. Αλλά αξίζει.
Η φωτογραφία που συνοδεύει το άρθρο είναι από το προσωπικό μου αρχείο, από τάξη του 2025.
Τον τελευταίο καιρό, ακούω συχνά να χρησιμοποιείται ο όρος παιδική παντοδυναμία για να περιγράψει τα παιδιά του σήμερα.
Ωστόσο, αυτό που βλέπω εγώ καθημερινά δεν είναι πάντα αλαζονεία, πιο συχνά είναι ανασφάλεια.
Τα παιδιά που δυσκολεύονται με τα όρια, που φωνάζουν, προκαλούν ή παραβιάζουν κανόνες, συνήθως λένε με τον τρόπο τους: «Δεν ξέρω πώς να ρυθμίσω τον εαυτό μου. Χρειάζομαι βοήθεια.»
Αν δούμε τη συμπεριφορά μόνο ως εγωκεντρική, μένουμε στην κορυφή του παγόβουνου. Αν όμως τη δούμε μέσα από τον φακό της σχέσης, τότε πίσω της υπάρχει ανάγκη για σύνδεση, για ασφάλεια, για κάποιον που αντέχει να βάζει όρια με σταθερότητα και χωρίς να ταπεινώσει.
Ο ρόλος του δασκάλου
Ο δάσκαλος χρειάζεται πράγματι να έχει διαφορετικό ρόλο από τον μαθητή. Όμως η δύναμή του δεν εκφράζεται μέσα από ανισότητα ή μάχες για το “ποιος θα κυριαρχήσει”, αλλά μέσα από ένα ασφαλές πλαίσιο.
Ένας δάσκαλος ξεκάθαρος, σταθερός, ζεστός και συνεπής προσφέρει την «ασύμμετρη» μεν, αλλά βαθιά ασφαλή σχέση που κάθε παιδί χρειάζεται για να μάθει να ρυθμίζει και τον εαυτό του.
Ναι στην ευθύνη, όχι στη ντροπή
Όσοι, για να ανταποκριθούν στις ευθύνες του ρόλου τους, επιλέγουν να επενδύσουν σε σχέσεις εξουσίας αντί για σχέσεις εμπιστοσύνης, συχνά χρησιμοποιούν τον φόβο και τη ντροπή ως παιδαγωγικά εργαλεία.
Η ντροπή μπορεί να λειτουργήσει στιγμιαία ως φρένο, αλλά η νευροβιολογία μάς δείχνει ότι δρα σαν τοξίνη. Ενεργοποιεί τον εγκέφαλο επιβίωσης και προκαλεί τις γνωστές αντιδράσεις πάλης, φυγής, παγώματος ή υπερβολικής συμμόρφωσης.
Δεν χρειάζεται να δαιμονοποιούμε την απογοήτευση ή τη συνέπεια. Τα παιδιά μπορούν και χρειάζεται να βιώσουν ότι η συμπεριφορά τους έχει επίδραση στους άλλους. Όμως αυτό μπορεί να γίνει χωρίς ταπείνωση.
Αντί να «κοκκινίζει από ντροπή», στοχεύουμε στο παιδί να αναγνωρίζει την ευθύνη του μέσα σε μια σχέση που αντέχει την αλήθεια χωρίς να το απορρίπτει.
Ένα «μπράβο» δεν φέρνει την άνοιξη
Η κριτική στο «μπράβο» είναι βάσιμη. Η υπερβολική εξωτερική επιβράβευση υπονομεύει την εσωτερική παρακίνηση. Η Θετική Διαπαιδαγώγηση μιλά για ενθάρρυνση αντί για έπαινο:
«Είδα ότι προσπάθησες ξανά, παρόλο που ήταν δύσκολο.»
«Η ιδέα σου βοήθησε την ομάδα.»
Έτσι, το παιδί συνδέει την αξία του με την προσπάθεια και τη συμβολή, όχι με την εξωτερική κολακεία.
Ο τρίτος δρόμος
Το σχολείο σήμερα δεν χρειάζεται να διαλέξει ανάμεσα στην κολακεία και στην αυστηρότητα. Υπάρχει τρίτος δρόμος: η παιδαγωγική που εστιάζει στη σύνδεση και στις λύσεις.
Αυτός ο δρόμος είναι πιο απαιτητικός, αλλά είναι κι εκείνος που χτίζει όχι μόνο πειθαρχία, αλλά και υπευθυνότητα που πηγάζει από ένα εσωτερικό σημείο ελέγχου.
Το σχολείο χρειάζεται:
Συνεπή, αναπτυξιακά κατάλληλα όρια με σεβασμό.
Σχέσεις εμπιστοσύνης που λειτουργούν προληπτικά απέναντι στη βία και την επιθετικότητα.
Εκπαιδευτικούς με υποστήριξη και πόρους, που δεν νιώθουν μόνοι απέναντι σε γονείς ή συναδέλφους, αλλά διαθέτουν κοινά εργαλεία και στόχους.
Μια κουλτούρα επανόρθωσης: όταν ένα παιδί πληγώσει, να του δίνεται χώρος να διορθώσει, όχι μόνο να τιμωρηθεί.
